ทำไมเรื่องฟันกระต่ายจึงเป็นปัญหาสำคัญ?

“กระต่ายฟันยาว” ปัญหายิ่งใหญ่ของกระต่าย ทราบหรือไม่ว่า อาการเจ็บป่วยที่พบได้บ่อย ๆ ในกระต่ายเกิดจากปัญหาช่องปากและฟัน เช่น กระต่ายน้ำลายไหล กระต่ายน้ำตาไหล กระต่ายกินอาหารลดลง หรือกระต่ายเป็นฝีรากฟัน ทั้งหมดนี้ล้วนมีจุดเริ่มต้นที่ฟันกระต่ายทั้งนั้น

ฟันกระต่ายไม่เหมือนกับฟันของมนุษย์ เนื่องจากรากฟันของกระต่ายมีเซลล์พิเศษ (Germinal tissue) ที่สามารถสร้างฟันให้งอกยาวขึ้นได้ตลอดเวลา¹ เหมือนเล็บของเราที่ยาวขึ้นทุกวัน ดังนั้น กระต่ายจำเป็นต้องควบคุมความยาวของฟัน ไม่ให้ยาวจนเคี้ยวอาหารไม่ได้

จุดเริ่มต้นของปัญหาฟันยาว มี 3 สาเหตุหลัก ดังนี้

1. อาหารที่นุ่มเกินไปจนไม่สามารถขัดฟันกระต่ายให้สั้นลงได้
2. พันธุกรรมของกระต่ายบางสายพันธุ์ เช่น กระต่ายพันธุ์เนเธอร์แลนด์ดวอฟ (Netherland dwarf)^1,2 ซึ่งเป็นกระต่ายสายพันธุ์เล็ก หน้าสั้น พบว่ากระต่ายบางตัวมีปัญหาฟันหน้าไม่สบกันแต่กำเนิด
3. อุบัติเหตุ เช่น แทะกรง ตกจากที่สูง ฟันหัก ฟันแตก โดยเฉพาะฟันหน้ามีโอกาสทำให้ฟันเบี้ยวและเกิดปัญหาฟันไม่สบตามมา

“อาหารหลักของกระต่ายคือ หญ้าแห้ง และเสริมด้วยอาหารเม็ดที่มีเยื่อใยอาหารสูง”^1,2 อาหารที่นุ่มเกินไปจนไม่สามารถขัดฟันกระต่ายให้สั้นลงได้ เช่น ผักสด ผลไม้ อาหารเม็ด ซึ่งหากกินบ่อย ๆ ในปริมาณมาก สิ่งที่ตามมานอกจากปัญหาฟันยาวแล้ว ยังทำให้กระต่ายเสี่ยงท้องอืด ท้องเสีย อีกด้วย

เมื่อไหร่ควรปรึกษาคุณหมอเรื่องปากและฟันกระต่าย?

• การกินอาหารของกระต่ายเปลี่ยนไป เช่น กินอาหารลดลง เคี้ยวอาหารเสียงดังแบบที่ไม่เคยเป็นมาก่อน หรือขณะเคี้ยวมีอาหารบางส่วนร่วงหล่นจากปาก
• กระต่ายเลือกกินแต่อาหารนุ่ม ๆ เช่น ผัก ผลไม้ และอาหารเม็ด หรือกระต่ายไม่กินก้านแข็งของหญ้าแห้ง เลือกกินแต่ส่วนใบหญ้าที่นุ่มกว่า
• กระต่ายน้ำลายไหล ขนใต้คางเปียก หรือมีกลิ่นปาก
• กระต่ายน้ำตาไหล ขนบริเวณหน้าเปียก
• โครงหน้ากระต่ายเปลี่ยนไป เช่น แก้มบวม กรามมีก้อนผิดปกติ หน้าสองฝั่งดูไม่เท่ากัน

รู้หรือไม่…ฟันกระต่ายยาวขึ้นสัปดาห์ละ 2-2.4 มิลลิเมตร ซึ่งยาวเร็วกว่าเล็บของมนุษย์!!!

การตรวจช่องปากและฟันกระต่าย

การตรวจช่องปากและฟันของกระต่ายเบื้องต้นโดยสัตวแพทย์ ส่วนใหญ่ไม่จำเป็นต้องวางยาสลบ นอกจากไม่สามารถเปิดดูในปากกระต่ายได้อย่างทั่วถึง อาจจำเป็นต้องวางยาสลบเพื่อหาจุดที่ฟันยาวหรือแผลในปากที่เป็นสาเหตุของน้ำลายไหลหรือกระต่ายไม่กินอาหาร

การถ่ายภาพรังสี (X-ray) เป็นสิ่งจำเป็นสำหรับการตรวจฟันกระต่าย เพราะสามารถมองเห็นรากฟันและกระดูกกรามได้อย่างชัดเจน คุณหมอสามารถประเมินอาการและวางแผนการรักษาได้อย่างละเอียดมากขึ้น

5 สัญญาณของกระต่ายฟันยาว

1. กระต่ายฟันหน้ายาวกว่าปกติ

เราสามารถสังเกตความผิดปกติของฟันกระต่ายได้ด้วยตัวเอง “เฉพาะฟันหน้าเท่านั้น” การสำรวจในช่องปากจำเป็นต้องใช้อุปกรณ์พิเศษในการตรวจฟัน

ตรวจฟันหน้ากระต่ายง่าย ๆ ด้วยตัวเอง

2. กินอาหารลดลง

กระต่ายที่เริ่มมีปัญหาฟันยาว ทั้งฟันหน้าและฟันกราม จะเริ่มมีปัญหาในการเคี้ยวอาหาร อาจพบว่าฟันที่ยาวกว่าปกติทำให้พื้นที่ในปากแคบลง หรือฟันหน้าที่ยาวทำให้เคี้ยวลำบากและฟันกรามที่งอกยาวเป็นมุมแหลมอาจทำให้ลิ้นและกระพุ้งแก้มเป็นแผล เป็นสาเหตุให้กระต่ายเจ็บปากจนไม่อยากกินอาหาร

กระต่ายที่มีปัญหาเรื่องฟันและแผลในปากอยากกินอาหารนุ่ม ๆ ที่เคี้ยวง่าย เช่น ผัก ผลไม้ หรืออาหารเม็ด ส่วนหญ้าแห้งที่แข็งกว่า กระต่ายเคี้ยวยากเพราะฟันที่ยาวเป็นอุปสรรคในการเคี้ยวอาหาร เราอาจสังเกตว่ากระต่ายเลือกกินอาหารมากขึ้นหรือขณะเคี้ยวมีอาหารหล่นออกมาจากปาก

3. กระต่ายน้ำลายไหล

กระต่ายน้ำลายไหล ส่วนใหญ่มักเกิดจากแผลที่ลิ้นและกระพุ้งแก้ม หรือการติดเชื้อแบคทีเรียบริเวณเหงือกและรากฟัน ซึ่งอาจพัฒนากลายเป็นฝีรากฟันได้

กระต่ายน้ำลายไหล มักมีปัญหาคางเปียก ผิวหนังรอบปากและคางอักเสบ ขนร่วง มีกลิ่นปากรุนแรง ซึ่งกรณีที่กระต่ายมีอาการขนร่วงและผิวหนังอักเสบบริเวณหน้า คางหรือรอบปาก อาจเป็นสาเหตุมาจากฟัน ไม่ใช่โรคผิวหนังเพียงอย่างเดียว

4. กระต่ายน้ำตาไหล

กระต่ายน้ำตาไหลเกี่ยวกับฟันยาวได้เช่นกัน เนื่องจากรากฟันกรามด้านบนของกระต่ายยื่นยาวกว่าปกติ (มองไม่เห็นจากภายนอกนะ ภาพ X-ray จะยืนยันได้ว่ารากฟันยาวหรือไม่) มีโอกาสเบียดท่อน้ำตาของกระต่าย ทำให้น้ำตาไม่สามารถระบายผ่านทางจมูกได้ จึงดูเหมือนกระต่ายน้ำตาไหลเกือบตลอดเวลา

5. กระต่ายเป็นฝีรากฟัน

กระต่ายที่เป็นฝีรากฟัน มักจะเริ่มจากฟันยาวข้างในปาก จนรากฟันเริ่มโค้งงอและยาวจนทะลุกระดูกกราม ทั้งด้านบนหรือด้านล่างและน้ำลายที่มีเชื้อแบคทีเรียก็จะไหลลงไปตามร่องเหงือกเกิดการติดเชื้อบริเวณกระดูกกรามที่ทะลุ จนเกิดเป็นก้อนฝีรากฟันในที่สุด เจ้าของอาจสังเกตเห็นว่า หน้าสองฝั่งของกระต่ายไม่เท่ากัน คลำหน้ากระต่ายจะพบก้อนนูนขึ้นมาได้

กระต่ายเป็นฝีรากฟัน ส่วนใหญ่มักเลือกกินแต่อาหารนุ่ม ๆ มาเป็นเวลานาน ถ้าหากสังเกตอาการจะพบว่า กระต่ายน้ำลายไหล มีกลิ่นปาก และกระต่ายผอมลงเนื่องจากไม่สามารถกินอาหารได้ตามปกติ

กระต่ายเป็นฝีรากฟันรักษาค่อนข้างยากและใช้เวลานาน เนื่องจากกระดูกกรามติดเชื้อจนถูกทำลาย ถ้าหากปล่อยเอาไว้ไม่ทำการรักษา กระต่ายอาจติดเชื้อรุนแรงและเสียชีวิตได้ บอกเลยว่าการรักษาฝีรากฟันกระต่ายค่าใช้จ่ายค่อนข้างสูงและต้องอาศัยระยะเวลารักษาอย่างน้อย 1-3 เดือนเลยล่ะ

ควรดูแลอย่างไรเมื่อกระต่ายฟันยาว

กระต่ายฟันหน้ายาว

กระต่ายที่มีปัญหาฟันหน้าไม่สบกัน ฟันเบี้ยว และมีฟันหน้าที่งอกยาวจนไม่สามารถเคี้ยวอาหารได้ ควรได้รับการตัดเล็มฟันที่ยาวทุก 3-4 สัปดาห์ โดยการตัดฟันหน้ามี 2 วิธี ดังนี้
1. ใช้คีมตัดฟัน ต้องใช้ความชำนาญในการตัดฟัน เนื่องจากหากกระต่ายดิ้นหรือตัดฟันไม่ได้มุมที่พอดี อาจทำให้ฟันแตก ฟันหัก หรือรากฟันเบี้ยวได้
2. ใช้อุปกรณ์สำหรับตัดฟันกระต่ายโดยเฉพาะ (The diamond disc) เป็นอุปกรณ์มีความคม ตัดฟันได้เรียบ สามารถกำหนดมุมฟันที่พอเหมาะและไม่ทำให้ฟันหัก

“การตัดฟันกระต่ายควรปรึกษาสัตวแพทย์ การตัดฟันเองมีโอกาสที่ฟันจะหักหรือรากฟันเบี้ยวได้”

กระต่ายฟันกรามยาว

กระต่ายที่มีปัญหาฟันกรามยาว มักเกิดจากกระต่ายกินอาหารที่นุ่มเกินไปเป็นเวลานานหรือเกิดตามมาหลังจากฟันหน้ายาวแล้วไม่สามารถบดเคี้ยวได้ตามปกติ ขั้นตอนการดูแลกระต่ายฟันกรามยาว ดังนี้
1.ปรึกษาสัตวแพทย์และตรวจสุขภาพช่องปาก เพื่อประเมินว่าฟันกระต่ายยาวมากน้อยแค่ไหน จำเป็นต้องกรอฟันกรามหรือไม่
2.ปรับการกินอาหาร เลือกหญ้าแห้งชนิดแข็งให้กระต่ายกินมากขึ้น เช่น หญ้าโอ๊ตและหญ้าธิมโมธี
3.ถ้าหากเป็นฝีรากฟัน ปรึกษาขั้นตอนการรักษากับสัตวแพทย์ เพราะนอกจากการกรอฟันกราม ผ่าตัดฝีรากฟัน กระต่ายยังต้องได้รับยาปฏิชีวนะควบคู่ไปด้วย

เทคนิคฝึกกระต่ายให้กินหญ้าแห้งเก่ง

การปรับอาหารจากกระต่ายที่ชอบกินแต่อาหารนุ่ม ๆ เช่น อาหารเม็ด ผักและผลไม้ ให้กลายเป็นกระต่ายที่กินหญ้าแห้งเก่งนั้น มีระดับความยากในการปรับอาหารของกระต่ายแต่ละตัวไม่เท่ากัน กระต่ายบางตัวอาจเริ่มฝึกจากหญ้าที่กินง่ายเพื่อให้เกิดความคุ้นเคยกับหญ้าแห้งก่อน เช่น หญ้าออร์ชาร์ดและหญ้าอัลฟัลฟ่า แต่อย่าลืมว่าหญ้าแห้งที่ค่อนข้างนุ่ม ช่วยขัดฟันกระต่ายได้ไม่ดีเท่าหญ้าแห้งที่แข็งกว่า อ่านบทความ กระต่ายกินอะไรถึงจะเฮลตี้

สัตวแพทย์เห็นอะไรในปากกระต่าย

เคยสงสัยหรือไม่ว่าสัตวแพทย์เห็นอะไรเมื่อส่องตรวจฟันกระต่าย และรู้ได้อย่างไรว่าเมื่อไหร่กระต่ายมีปัญหาสุขภาพช่องปากและฟัน

1.ฟันปกติของกระต่าย: ฟันกรามปกติจะงอกขึ้นมาแบบตรง ๆ และสบกันพอดี กระต่ายที่กินหญ้าแห้งเก่ง จะมีการสึกของฟันไปตามธรรมชาติ

2.กระต่ายเริ่มฟันยาว ฟันกรามมีมุมแหลมเล็กน้อย ในระยะนี้เน้นการปรับอาหาร โดยเพิ่มหญ้าแห้งให้มากขึ้น ลดอาหารเม็ด ผักและผลไม้ลง ช่วยให้ฟันสั้นลงได้โดยไม่ต้องกรอฟัน

• หญ้าแห้งที่แนะนำ: หญ้าโอ๊ตและหญ้าธิมโมที มีความแข็งและหยาบมากพอที่จะขัดฟันให้สั้นลงได้

3.กระต่ายฟันกรามยาวมากขึ้น มีมุมแหลมที่คมจนทำให้ลิ้นหรือกระพุ้งแก้มเป็นแผล ในระยะนี้กระต่ายอาจกินอาหารน้อยลง เลือกกินเฉพาะอาหารนิ่ม ๆ หรือเคี้ยวอาหารข้างเดียว เนื่องจากเจ็บแผลในปาก

• ระยะนี้การกรอฟันช่วยลดความเจ็บปวดและทำให้กระต่ายกลับมากินอาหารได้ตามปกติ
• อย่าลืม!!! สิ่งที่สำคัญที่สุด ฝึกกินหญ้าให้เก่ง เพื่อให้ฟันกระต่ายสึกไปตามธรรมชาติ เป็นการรักษาสุขภาพช่องปากกระต่ายในระยะยาว

4.กระต่ายฟันยาวจนฟันเริ่มโค้ง ทำให้ฟันที่งอกยาวขึ้นมา ไม่ใช่ฟันตรง ๆ อีกต่อไป ในระยะนี้กระต่ายจะเริ่มเคี้ยวลำบากจากฟันกรามที่ยาวทั้งบนและล่าง

• ฟันกรามงอกยาวจนชนกันทำให้เกิดการโค้งงอของฟันขึ้น เพราะฟันยังต้องยาวต่อไปแม้ว่าปากจะแทบไม่มีพื้นที่แล้วก็ตาม (ฟันกระต่ายงอกตลอดเวลาทั้งชีวิต)
• ฟันยาวระยะนี้สัตวแพทย์อาจแนะนำให้กรอฟัน เพื่อลดความยาวของฟันลงพร้อมทั้งฝึกกินหญ้าเพื่อรักษาสภาพฟันในระยะยาว
• ถ้าโชคดีการกรอฟันอาจช่วยให้มุมการงอกของฟันกลับมาเป็นปกติ แต่ในบางครั้งฟันก็เบี้ยวและโค้งจนเกินเยียวยา อาจต้องถอนฟันในที่สุด 

5.กระต่ายฟันกรามยาวระยะนี้ ฟันโค้งงอ มีน้ำลายไหลมาก มีกลิ่นปาก อาจพบน้ำลายขาวขุ่นคล้ายหนอง จากการติดเชื้อแบคทีเรียในช่องปากและฟัน

• อาการที่เจ้าของสังเกตเห็น เช่น น้ำลายไหล คางเปียก น้ำลายเหม็น กินอาหารลดลง ผอมลง อึผิดปกติและอาจพบอาการท้องอืดหรือท้องเสีย
• การรักษาในระยะนี้ สัตวแพทย์อาจแนะนำให้กรอฟันและพิจารณาใช้ยาปฏิชีวนะหากมีการติดเชื้อในปากหรือฟันที่รุนแรง

6.ระยะที่แย่ที่สุดของกระต่ายฟันยาว คือ “กระต่ายเป็นฝีรากฟัน” เกิดจากรากฟันยาวจนทะลุกระดูกกรามและมีการติดเชื้อแบคทีเรีย เกิดเป็นก้อนฝีขึ้น 

• อาการที่เจ้าของสังเกตเห็นคล้ายกับกระต่ายน้ำลายเหม็น แต่จะพบว่ากระต่ายหน้าบวม หรือมีก้อนปูดขึ้นมาบริเวณคางหรือแก้ม
• หากก้อนฝีหรือรากฟันที่ยาวอยู่ใกล้ท่อน้ำตาอาจพบว่ากระต่ายน้ำตาไหลมากผิดปกติ
• การรักษาฝีรากฟัน ยาก นาน และแพง เนื่องจากกระต่ายจำเป็นต้องกรอฟันร่วมกับการผ่าตัดก้อนฝี ซึ่งการฟื้นฟูสุขภาพหลังผ่าตัดและทำแผลก็ใช้เวลานานเช่นกัน
• สิ่งที่สำคัญที่สุดคือ ความพร้อมของร่างกายก่อนวางยาสลบ เพราะกระต่ายที่เป็นฝีรากฟัน แน่นอนว่าป่วยมานาน มีความเสี่ยงท้องอืด ท้องเสียและการติดเชื้อรุนแรงจากก้อนฝีที่เป็นอยู่

บทสรุป

กระต่ายฟันยาว เป็นปัญหาสุขภาพที่สำคัญมาก เนื่องจากมีความเกี่ยวข้องกับระบบทางเดินอาหารของกระต่ายโดยตรง ถ้าหากกินอาหารที่เหมาะสม นอกจากฟันจะสั้นไปตามธรรมชาติแล้วยังลดโอกาสเกิดท้องอืดในกระต่ายได้ด้วยและที่สำคัญที่สุดกระต่ายฟันยาวหากไม่ได้รับการแก้ไขอาจส่งผลต่อคุณภาพชีวิตของกระต่ายไปจนตลอดชีวิต

ฟันยาวที่เบี้ยวโค้งและฝีรากฟันรักษายาก อาจไม่หายขาด การสังเกตอาการกระต่ายฟันยาวและรีบดูแลฟันกระต่ายอย่างรวดเร็วทำให้มีโอกาสรักษาหายมากขึ้น

ควรพากระต่ายไปตรวจสุขภาพปากและฟันได้ตั้งแต่เป็นลูกกระต่ายหย่านม (อายุ 5-6 สัปดาห์) เพื่อดูการสบของฟันหน้าและตรวจสุขภาพปากและฟันเป็นประจำทุกปี

อ้างอิง

1. Harcourt-Brown, F. and British Small Animal Veterinary Association (2013). BSAVA manual of rabbit surgery, dentistry and imaging. Quedgeley: Bsava.
2. Judah, V. and Nuttall, K. (2017). Exotic animal care & management. Boston, Ma, Usa: Cengage Learning.